Het leven van Pieter Sjoerds Gerbrandy door Cees Fasseur
Bij het belichten van een overweldigende periode in de geschiedenis komt het er op aan vanuit welke behoefte iemand een standpunt kiest om vandaar een visie te geven. Het is moeilijk om terugziend op een donkere en beladen oorlogsperiode vanuit een andere - dus onze- periode objectief te zijn. Maar waar een wil is komt er vast een goed boek te voorschijn. Het leven van Pieter Sjoerds Gerbrandy is onderwerp van het boek geschreven door Cees Fasseur met als hoofdpersoon de Minister-president van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. De geboren Fries en gereformeerde boerenzoon Pieter Sjoerds Gerbrandy (1885-1961) was minister-president in de moeilijkste periode van de Nederlandse geschiedenis, van 1940 tot 1945. Als hoofd van het kabinet in ballingschap in Londen weigerde hij zich neer te leggen bij de gedachte dat Nederland verslagen zou zijn. Hij toonde moed, strijdlust en onverzettelijkheid toen het er werkelijk op aankwam volgens de auteur. Dat zal best waar zijn. Zijn borstbeeld staat ook met dat van Wilhelmina bij de ingang van het Tweede Kamergebouw als blijvende herinnering aan de Tweede Wereldoorlog.
Dat klinkt allemaal zo positief dat het iets te veel weergalmt in mijn oren. De auteur stelt verder vast: " In talloze toespraken voor Radio Oranje spoorde hij zijn landgenoten in bezet gebied, regelmatig in Bijbelse taal, aan moed te houden en niet te versagen. Klein van stuk maar met een formidabele snor stond hij in Londen bekend als ‘het zeehondje’ of ‘de walrus’. Hij regeerde zonder parlement, maar mét een koningin, Wilhelmina, die met haar Engelandvaarders zelf graag ‘parlementje’ had willen spelen. Bij herhaling kwam zij met haar vernieuwingsdrift in conflict met de koppige Gerbrandy. In dit boek wordt daarvan aan de hand van nieuw materiaal uitvoerig verslag gedaan". Leuk om te lezen.
Ook met zijn ministers scheen Gerbrandy regelmatig overhoop te liggen. Het was niet gemakkelijk om met deze meneer samen te werken: hij was zijn leven lang een weinig tactvolle, tegendraadse figuur. Als hij links moest, ging hij rechts, en als hij rechts moest, ging hij links, zoals zijn vrouw waarschuwend zei toen men had besloten een olietanker naar hem te noemen. Al voor de oorlog kwam hij in conflict met zijn partij, de ARP, en -wat niemand verbazen zal- met haar ongekroonde leider Colijn. Ook met de directie van de Vrije Universiteit, waar hij hoogleraar was, lag hij overhoop.
Na de oorlog leidde hij de beweging voor de Rijkseenheid, die van onafhankelijkheid voor Indonesië niets wilde weten. In deze periode verdacht men hem zelfs even van een poging tot staatsgreep. Maar toen hij in 1948 lid werd van de Tweede Kamer, had hij als gevat en geestig spreker vaak de lachers op zijn hand. En als voorzitter van de Radioraad was hij bijna dertig jaar lang betrokken bij het modernste communicatiemiddel van zijn tijd.
Hij trok zich als Kamerlid vaak weinig aan van de lijn die door de fractie was uitgestippeld. Zette zich sterk in voor een gelijkwaardige positie van de Friese taal. Solist, eigengereid, maar ook standvastig en oprecht. Alles bij elkaar een zeer lastig karakter maar ook een principieel mens. Zo'n vechtlustige oude heer die mensen vanwege hun iets te gedreven houding in het algemeen met welwillende ergernis dulden. Zo iemand die je wel eens als onverstaanbare brombeer gepersifleerd ziet in de Muppetshows.
Churchill noemde Gerbrandy trouwens Sherrybrandy wat de nodige vermoedens oproept over de manier waarop hij bijkwam van zijn eigen opvliegende karakter. Het boek van Cees Fasseur heeft uiteraard ontzettend veel research gevergd maar is daardoor extra-interessant voor diegenen die via het roerige leven van Gerbrandy nog eens terug willen kijken naar een belangrijke periode uit onze geschiedenis. Vanuit onze tijd zullen wij dan vast meer dan eens hoofdschuddend en bevreemd zijn standpunten volgen. Bijvoorbeeld over Indonesië dat niet onafhankelijk mocht worden! Nog wel even wachten want Eigen meester, niemands knecht van| Cees Fasseur komt pas uit op 6 oktober.
UITGEVERIJ BALANS Eigen meester, niemands knecht | Cees Fasseur |ISBN 978 94 600 3336 0 | gebonden| € 34,95| ISBN 978 94 600 3825 9 | paperback | € 24,95