BOEK: Philip Mechanicus, verslaggever tot in de dood
In Judendurchgangslager Westerbork had Philip Mechanicus het gevoel dat hij als officieel reporter een schipbreuk versloeg. Dagelijks noteerde de voormalige chef-buitenland van het Algemeen Handelsblad wat hij zag en hoorde, zo feitelijk mogelijk. In 1964 werden zijn notities voor het eerst gepubliceerd onder de titel ‘In Depot’. Met de geschriften van Anne Frank en Etty Hillesum behoort dit journalistieke verslag tot de belangrijkste egodocumenten van Nederland in de Tweede Wereldoorlog.
De deportatie van meer dan honderdduizend Nederlandse Joden van Westerbork naar kampen in Duitsland, Polen en Tsjechië is het gruwelijkste nieuwsfeit van de twintigste eeuw. Maar er waren geen media aanwezig om dat nieuws te verslaan. In ondergrondse kranten stond wel eens iets, maar wat er precies gebeurde in dit ‘Voorportaal van de Hel’ bleef voor het publiek verborgen. Ook de Joodse journalist Mechanicus, die ongewild getuige was van deze tragedie, kon daar niets aan veranderen. Het was al mooi dat hij zijn verslagen naar buiten kon smokkelen en dat ze na de oorlog tevoorschijn kwamen.
Als voormalig bedrijfsjournalist Koert Broersma op 17 april – de verjaardag van Mechanicus – in Westerbork de nieuwe, uitgebreide versie van zijn biografie ‘Buigen onder de storm’ ten doop houdt, schijnt de zon. Het schuldige landschap ziet er vredig uit.
Wie kan echt navoelen wat de ruim honderdduizend Joodse gevangenen hier hebben doorstaan, toen ze met een van de 93 treinen naar het Oosten werden gedeporteerd? Het woord ‘Vernietiging’ was wel bekend, maar wie kon vermoeden dat ‘Gaskamers’ de eindbestemming waren.
Mechanicus beschreef minutieus hoe de treinen werden volgestouwd met mannen en vrouwen, bejaarden en kinderen. Op 10 februari 1944 noteert hij: ‘Het transport van de zieken naar de trein van gisteren tart elke beschrijving. Om twee uur in de nacht zijn de verplegers reeds begonnen met het aankleden van de voor transport aangewezenen. [...] Terwijl natte sneeuw uit de donkere hemel droop [...] zijn ze naar de beestentrein gereden, hobbelend en hotsend. [...] Kinderen met roodvonk en difteritis zijn huilend naar de Slang gedragen. Ouderloze kinderen uit het weeshuis. Misschien wel het beestachtigste transport van alle transporten.’
Anno 2019 zou Mechanicus met zijn reportages ZEKER Journalist van het Jaar geworden zijn. Maar anno 1944 deed hij zijn werk in het verborgene, uit roeping, in de hoop dat zijn verslagen eens gepubliceerd zouden worden.
Zelf heeft hij dat niet meegemaakt, want na een kort verblijf in concentratiekamp Bergen-Belsen werd hij op 15 oktober 1944 in Auschwitz-Birkenau doodgeschoten. Bij gebrek aan Zyklon B niet vergast maar gefusilleerd.
Gelukkig is het mogelijk hem postuum te eren door zijn dagboek ‘In Depot’ en de vernieuwde biografie te lezen. En wie wil kennismaken met de reportages van buitenlandredacteur Mechanicus KAN ‘Van sikkel en hamer’ (1932) lezen over Rusland onder Stalin en ‘Een volk bouwt zijn huis’ (1933) over de Joodse immigratie naar Palestina en de eerste conflicten daar met de Arabieren.
RECENSIE GESCHREVEN DOOR PIET HAGEN
Boek: Koert Broersma: Buigen onder de storm. Philip Mechanicus, verslaggever tot in de dood, 1889-1944.
Koert Broersma
Uitgeverij: Koninklijke Van Gorcum
De genoemde publicaties van Philip Mechanicus zijn ook gratis te lezen via de Digitale Joodse bibliotheek waar e veneens Joods cultureel erfgoed wordt bewaard.